ไม่ได้เขียนเรื่อง Mental Model มานาน วันนี้มาต่อกันนะครับ
ขอเกริ่นอีกนิดหนึ่งว่า Mental Model คืออะไร แบบจำลองทางความคิด เป็นหลักการกว้าง ๆ ที่ช่วยเปิดมุมมองให้เราทำความเข้าใจสถานการณ์ ตัดสินใจแก้ไขปัญหา มองเห็นโอกาสและทางเลือกได้ง่ายขึ้น โดยที่ถ้าเรายิ่งมีสะสมไว้ในหัวเยอะ ๆ เวลาคิดเวลามองอะไรก็จะง่ายขึ้นครับ
หรือง่าย ๆ Mental Model คือหลักคิดที่ช่วยให้เราตัดสินใจได้ง่ายขึ้นนั้นเอง
ซึ่งสองตัวที่จะเล่าให้ฟังในวันนี้เป็นเรื่องของ “มีดโกน” ครับ มี 2 ตัวด้วยกันคือ Occam’s Razor กับ Hanlon’s Razor ที่เรียกว่ามีดโกน เพราะเป็นเครื่องมือเบื้องต้นที่ช่วยเรา “ตัด” ทางเลือก หรือบางคำอธิบายออกไปได้ ทำให้เราไม่ต้องปวดหัวมากนักเวลาต้องเจอเรื่องต่าง ๆ
.
Occam’s Razor
ปัญหาแรกคือเวลาเราเจอคำอธิบายเรื่องต่าง ๆ บางคำอธิบาย บางทฤษฏี บางเหตุผล ก็ฟังดูดีนะ แต่บางทีมันก็มีหลายคำอธิบายหลายสูตรเกินไป แล้วเราจะเลือกตัวไหนดี
Occam’s razor (มีดโกนของอาคัม) บอกเราว่า คำอธิบายที่เรียบง่ายที่สุด ใช้สมมุติฐานน้อย มักเป็นคำอธิบายที่ถูกต้องครับ (the simplest explanation, requiring the fewest assumptions, is often the most likely correct one)
Occam’s razor มีที่มาจาก William of Occam ที่กล่าวว่า “สรรพสิ่งไม่ควรจะถูกขยายให้ซับซ้อนเกินความจำเป็น” (entities should not be multiplied unnecessarily)
ความซับซ้อนในที่นี้คืออะไร หลัก ๆ ก็คือมีสมมุติฐานเยอะ ๆ มีตัวแปรเยอะ ๆ ครับ เช่นเรื่องดาวหมุนรอบโลก แต่ก่อนคนเชื่อกันว่าโลกเป็นศูนย์กลาง ดาวต่าง ๆ หมุนรอบโลก คำอธิบายนี้เหมือนจะง่าย แต่ซับซ้อนตรงที่เราต้องอธิบายการเคลื่อนของดาวต่าง ๆ เพราะดาวต่าง ๆ เมื่อมองจากโลกออกไป บางครั้งดาวบางดวงจะเดินถอยหลังบ้าง บางดวงก็ไม่มีถอยหลัง ซึ่งคำอธิบายสมัยก่อนก็จะบอกว่า ดาวมันเดินเป็นเหมือนเกลียวมันเลยดูเหมือนถอยหลัง ซึ่งก็มีคำถามตามมาอีกว่าทำไมดาวเดินแบบนั้น
แต่คำอธิบายอีกแบบที่บอกว่า พระอาทิตย์เป็นศูนย์กลางนี่กลับง่ายกว่า เพราะทุกดาววนรอบพระอาทิตย์เป็นวง เหมือนกันหมด ไม่ซับซ้อน อธิบายง่าย
คนเราชอบทำความเข้าใจสถานการณ์ครับ แต่บางเรื่องเราก็ยังไม่รู้ทั้งหมด เราก็พยายามหาคำอธิบาย ซึ่งบางครั้งก็อธิบายจนวุ่นวายซับซ้อนไป และยิ่งซับซ้อนมันก็มีโอกาสถูกต้องน้อย เพราะต้องใช้หลายปัจจัย หลายตัวแปร ประมาณนี้
แต่ความง่ายนี้ไม่ได้หมายความว่า พอง่ายแล้วจะถูกต้องนะเสมอไปนะ มันก็ต้องใช้ Fact & Data ประกอบการตัดสินใจ บางเรื่องมันก็ต้องซับซ้อนถามเหตุและปัจจัยของมัน
Occam’s razor เป็นแค่หลักคิดเบื้องต้นเฉย ๆ
นอกจากนี้ยังมีบางคนเอาไปปรับใช้อีกแนวทางคือ โดยบอกว่า ทางออก ทางเลือกที่ทำได้ง่าย ก็มักจะเป็นทางออกที่ดี คนหรือที่ฝรั่งเรียกว่า KISS (Keep it simple, Stupid) หรือคือ ทำให้ง่าย ๆ เข้าไว้ ไม่ต้องทำให้ยาก ซับซ้อน ดูฉลาด
.
Hanlon’s Razor
มีดโกนตัวที่ 2 ชื่อ Hanlon’s razor ครับ ตัวนี้จะว่าด้วยการมองคนอื่น คือเวลาเห็นคนอื่นทำอะไรแปลก ๆ ไม่ดี ๆ เรามักจะมองว่าเขาเป็นคนไม่ดี เขามีเจตนาร้าย
Hanlon’s razor บอกเราอีกอย่างครับ เขาบอกว่า จริง ๆ แล้วคนเราไม่เลวร้ายขนาดนั้นหรอก ที่เขาทำนั้น บางทีก็ไม่ได้ผิดพลาดประมาท หรือไม่ทันคิดแค่นั้นเอง จนกว่าจะมีหลักฐานที่ชัดเจน ถึงค่อยสรุปได้ว่า เขามีเจตนาร้าย
สมัยเด็ก ๆ ผมเคยนั่งรถกลับบ้านกับคุณพ่อ แล้วมีรถคันนึงขับเร็วมาก ปาดซ้ายปาดขวา แบบว่าอันตรายมาก แวบแรกของผมก็คิดว่า คนนี้ขับรถอันตรายจัง นิสัยไม่ดี จนกระทั่งเห็นเขาปาดรถเข้าปั๊ม พุ่งไปจอดแถวหน้าห้องน้ำ ก็เลยรู้ว่า คงมีข้าศึกบุกประชิดด่าน ทำให้ต้องรีบขับรถขนาดนั้น
Hanlon’s razor บอกเราว่า โดยปกติแล้วคนเราไม่ได้เลวร้ายหรอกครับ ไม่ต้องกังวล หรือรีบปกป้องตัวเองและโกรธเคือง
แต่ไม่ได้บอกว่าให้เรายอมจำนน ช่างมันกับสถานการณ์ ปล่อยให้ตัวเองถูกกระทำนะ เช่น เจอใครเรื่องทำไม่ดีกับเรา เราก็ต้องปกป้องตัวเอง เข้าไปคุย เข้าไปแก้ไข หรืออย่างน้อยก็ต้องหาวิธีดูแลตัวเอง Hanlon’s razor บอกเราว่า บางครั้งเขาแค่อาจจะไม่ได้มีเจตนาร้ายแค่นั้นเอง
.
ก็เป็นอีก 2 Mental Model ที่เอามาเล่าให้ฟังกันในวันนี้นะครับ
หวังว่าจะช่วยให้ทุกท่านพอได้ไอเดีย ได้มุมมองบางอย่างไปปรับใช้กันได้ ก็ขอนอกเรื่องเกมมิฟิเคชันมาเล่าความรู้ทั่วไปแบบนี้บ้างนะครับ
#MentalModel ตอนที่ 4#GrowthGame
Growth Game 